چرا رده‌بندی بهترین گلزنان تاریخ دشوار و جنجالی است؟
از بین سوالاتی چون «چه سبک گل‌هایی به حساب می‌آیند؟» یا «جوزف بیکان دیگر کیست؟» یا «آیا پله بیشتر از 1000 گل نزد؟» و «آیا واقعا برای کسی اهمیت دارد؟»، سوالاتی برای بعضی از آنها در اینجا وجود دارد – هرچند، پاسخ سوال آخر را باید خودتان بدهید.
اجازه دهید با پله شروع کنیم. رکورد گلزنی او در سال‌های به دلایل مختلفی مورد تمسخر قرار گرفته است که یکی از آنها این است که گل‌های زده شده در بازی‌های رده جوانان، رقابت‌های استانی و دیدارهای دوستانه نیز در بین 1279 گل زده او به حساب آمده است.
اما سه نکته مهم در اینجا وجود دارد.
اول این که تعداد کمی از این گل‌ها در رقابت‌های جوانان به ثمر رسیده است. باید به خاطر داشت که پله در سن 15 سالگی در تیم اول سانتوس بازی کرد و در 17 سالگی برای برزیل به میدان رفت.
دوم این که، هرچند مفهوم «رقابت استانی» در برزیل طوری بی‌اهمیت به نظر می‌رسد که انگار انگلیس به کشورهای متفاوت تقسیم شود اما واقعیت بسیار متفاوت است.
رقابت‌های فوتبال استانی در واقع فوتبال برزیل را به چهار منطقه تقسیم کرده – و با توجه به این که برزیل در دوران فوتبال ملی پله در سه جام جهانی از چهار جام جهانی ممکن قهرمان شد، و پر جمعیت‌ترین کشور فوتبالی بود، داشتن این تصور که استعداد فوتبالی کافی برای این لیگ‌های رقابتی در این کشور وجود نداشت غیرمنطقی است.
سوم این که مفهوم دیدار دوستانه در دهه 1960 با این مفهوم در زمان حال تفاوت داشت. پله بزرگترین بازیکن دنیا بود، از سانتوس به عنوان بزرگترین تیم دنیا نام برده می‌شد و دیدارهای دوستانه در اروپا و آفریقا از سوی سانتوس و رقبای این تیم کاملا جدی گرفته می‌شد.
پله هزارمین گل دوران فوتبالش را در سال 1969 به ثمر رساند
برای مثال، المپیاکوس در سال 1961 موفق شد سانتوس همراه پله را در آتن با نتیجه 1-2 شکست دهد – این اولین شکست این تیم برزیلی در تور 13 بازی اروپایی آنها در اروپا بود. این پیروزی از چنان اهمیتی برخوردار بود که در سرود باشگاه هم جای گرفته است:« همه با شنیدن نام تو می‌لرزند / پله و سانتوس هنوز نام تو را به یاد دارند». این باشگاه 46 قهرمانی لیگ و 28 قهرمانی در جام حذفی یونان دارد اما پیروزی در یک دیدار دوستانه ارزشمندترین افتخار آنها به حساب می‌آید.
بعضی از معروف‌ترین مسابقات در این دوران دیدارهای دوستانه بودند – برای مثال پیروزی مجارستان برابر انگلیس در ویمبلی در سال 1953 یا پیروزی معروف وولورهمپتون برابر هونوید در سال 1954.
به حساب آوردن چنین گل‌هایی برای پله غیرمنطقی نیست. همانطور که چون دیدارهای دوستانه باشگاهی در دوران مدرن ارزش کمتری دارند، اگر گل‌های رونالدو و مسی در این دیدارها به حساب بیایند چندان منطقی به نظر نمی‌رسد و بنابراین هیچکدام از آنها جایی در رکوردهای رسمی ندارند. این موضوع منصفانه است اما اینطور نیست که پله سعی کرده باشد گل‌های بی‌ارزش در دیدارهای بی‌اهمیت را در رکوردش به حساب آورده باشد.
همچین باید این سوال را مطرح کرد که چرا این موضوع به صورت جهانی پذیرفته شده که گل‌های به ثمر رسیده در دیدارهای ملی دوستانه به حساب بیاید اما گل‌های زده شده در دیدارهای دوستانه باشگاهی حساب نمی‌شوند. برای مثال، بسیاری از گل‌های پله در دیدارهای دوستانه باشگاهی در دیدارهای بسیار رقابتی‌تر از گل‌های رونالدو در دیدارهای دوستانه برابر تیم‌هایی چون آندورا، لوکزامبورگ و استونی به ثمر رسیده‌اند.
این توافقی منطقی به نظر می‌رسد که گل‌های به ثمر رسیده برابر بازیکنان تیم‌های ملی را بدون توجه به نوع بازی به حساب بیاوریم اما این مثالی از این موضوع است که چطور تدوین قوانین از آنچه به نظر می‌رسد دشوارتر است.
این ما را به بیکان می‌رساند که آمارش به وضوح فوق العاده است و فوتبالیستی درجه یک بوده است. او در 19 بازی برای اتریش 14 گل به ثمر رسانده که شامل تک گلی است که به تیم ملی کشورش کمک کرد به نیمه نهایی جام جهانی 1934 برسد، او سپس 12 گل در 14 بازی برای چکسلواکی به ثمر رساند. باشگاه‌های اروپایی درجه یک متفاوتی شامل یوونتوس خواهان جذب او بودند.
هرچند مجموع کلی گل‌های او جای سوال دارد. جدای از این که آیا لیگ چکسلواکی در دهه 1940 در سطح بالایی برگزار می‌شود یا خیر، عامل کلیدی در اینجا این است که درخشان‌ترین فصول بیکان در طول جنگ جهانی دوم بوده است. بنابراین او در واقع در لیگ معمول چکسلواکی بازی نمی‌کرد، بلکه در لیگ دسته اول بوهمیا و موراویای ضمیمه شده به آلمان نازی به میدان می‌رفت. علاوه بر این، بسیاری از همتایان بیکان در طول این بازه زمانی فوتبال بازی نمی‌کردند چون در جنگ بودند.
این که دستاوردهای گلزنی بیکان را به این دلیل که کشور محل اقامتش مورد حمله قرار گرفته بود نادیده بگیریم غیرمنصفانه است اما در عین حال منصفانه است اگر رکورد 297 گل زده در 143 بازی او بین سال‌های 1939 تا 1944 را مورد بازنگری قرار دهیم و استاندارد فوتبال در این سال‌ها را زیر سوال ببریم. او همچنین در طول دو دوره حضور در دسته دوم 97 گل در 43 بازی زد. رکورد گلزنی بیکان به ندرت مورد توجه قرار می‌گرفت تا این که پله به 1000 گل زده رسید و تاریخ نویسان به دنبال یافتن کسی بودند که بتواند با این رقم رقابت کند.
توجه بیش از حد به رکورد گلزنی بیکان با توجه به ناشناس بودن او در این بازی کمی عجیب به نظر می‌رسد. وقتی مجله ورلد ساکر فهرست 100 بازیکن برتر قرن بیستم را منتشر کرد، او جایی در این فهرست نداشت.
بار دیگر باید به این موضوع توجه کرد که هرچند تعداد گل‌های زده بیکان به خاطر جنگ افزایش پیدا کرد اما شهرت او بدون شک به خاطر همین جنگ از بین رفت. اگر او می‌توانست به یک لیگ معتبر اروپایی منتقل شده یا در جام جهانی 1942 یا 1946 به میدان برود، شاید جایگاهش بسیار بالاتر می‌رفت.
همین موضوع درباره فرانس دیک صدق می‌کند که در فهرست هشتمین گلزن برتر ادوار قرار دارد و بیشتر گل‌هایش را در طول جنگ جهانی دوم زده است. فرانس پوشکاش در جایگاه ششم بدون شک یکی از بزرگترین بازیکنان تاریخ است، هرچند بهترین فصول فوتبال او هم در طول جنگ بوده است.
مورد قابل بحث‌تر بازیکنی است که به صورت مشترک در رده نهم جای گرفته است و تولیو ماراویلیا نام دارد. او در سال 1969 متولد شد، سالی که پله هزارمین گل را به ثمر رساند و به نظر می‌رسد که سرنوشت او تکرار دستاورد این بازیکن در رسیدن به همین عدد بوده است. تولیو مدعی است که چنین کاری را انجام داده است – هرچند رکورد او هم مانند پله شامل گل‌هایی است که در دیدارهای غیر رسمی به ثمر رسانده است.
با این حال در دوران حرفه‌ای درخشانی که از سال 1988 تا 2019 ادامه پیدا کرد و شامل 13 گل زده در 15 بازی ملی برای برزیل در اوایل دهه 1990 بود، تولیو شش بار به عنوان بهترین گلزن لیگ انتخاب شد: سه بار در لیگ دسته اول، یک بار در لیگ دسته دوم و دو بار در لیگ دسته سوم. او بهترین گلزن تاریخ دو باشگاه گویاس و ویلا نووا است. هرچند تعداد زیادی از 575 گل رسمی او بیرون از لیگ دسته اول برزیل به ثمر رسیده اما رکوردهای او از دهه 1990 و 2000 قابل اطمینان‌تر از رکوردهای دهه‌ها قبل است.
تولیو ماراویلیا 575 گل رسمی به ثمر رسانده است
اما رقابت کسب عنوان بهترین گلزن تاریخ فوتبال مطمئنا بین رونالدو، روماریو، مسی، پله، پوشکاش، گرد مولر و اووه زیلر است – بهترین بازیکنان تمام تاریخ. اما تعداد کمی از رکودهای آنهاست که جای هیچ حرف و حدیثی نداشته باشد.
رکورد مولر در بوندسلیگا درخشان است اما آیا باید شامل 47 گلی که او در 28 بازی یک فصل برای TSV 1861 نوردلینگن در بسیرکزلیگا اشوابن، لیگ دسته پنجم فوتبال آلمان، به ثمر رساند باشد؟
رکورد زیلر تا حد زیادی قابل قبول است، هرچند باید به این نکته اشاره کرد که بوندسلیگا در سال 1963 در اواسط دوران فوتبال او راه‌اندازی شد. آلمان غربی تا آن زمان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شد. زیلر 324 گل در 9 فصل سیستم قدیمی به ثمر رساند و سپس تنها 167 گل در 9 فصل دیگر سیستم جدید زد که نشانگر میزان تفاوت او با بازیکنان قبل و بعد از سخت شدن سطح بازی است.
رومارو هم مانند پله ادعا می‌کند که به 1000 گل رسیده، هرچند رکورد رسمی او 772 گل است. این تعداد – جدای از انتقادهای معمول درباره سیستم استانی برزیل – خارق العاده و بدون شک و تردید است. روماریو از سال 1985 تا 2005 در لیگ‌های تراز اول بازی می‌کرد. حتی 19 گل او برای میامی اف سی در سال 2006 هم در لیگ دسته دوم آمریکا به ثمر رسید.
شاید نام دیگری هم به زودی به این فهرست اضافه شود. روبرت لواندوفسکی 533 گل در سطح باشگاهی و 74 گل در سطح ملی به ثمر رسانده که مجموع گل‌های زده او را به 607 می‌رساند، هرچند مجموع گل‌های رسمی این بازیکن کمی کمتر است. کاملا مشخص نیست که این تفاوت از کجا نشات می‌گیرد. می‌توان در این باره بحث کرد که آیا شش گل لواندوفسکی در دو بازی در لیگ دسته هفتم لهستان یا چهار گل در دسته چهارم یا 17 گل او در دسته سوم ارزش محاسبه دارد یا خیر.
نام روبرت لواندوفسکی احتمالا به زودی به این فهرست اضافه خواهد شد
و شرایط بوندسلیگای فعلی که احتمالا بایرن برای دهمین بار متوالی فاتح آن خواهد شد چطور است؟ این نبود روحیه رقابتی است که به لواندوفسکی اجازه داده آماری درخشان مانند 41 گل زده در فصل گذشته را به ثبت برساند.
برای مقابسه، بهترین گلزن بوندسلیگا در فاصله سال‌های 1988 تا 2003 هرگز نتوانست بیشتر از 23 گل به ثمر برساند. لواندوفسکی مشخصا یکی از بزرگترین بازیکنان تاریخ است اما تغییر قابل توجهی در عدم توازن لیگ‌ها هم ایجاد شده است که مقایسه با 20 سال قبل را هم سخت می‌کند، چه برسد به مقایسه با 80 سال قبل.
و در واقع هرچه بیشتر به مبحث رکوردهای گلزنی وارد شوید، بیشتر متوجه می‌شوید که همه آمارها به نوعی توافقی هستند و مقایسه چند دوران با یکدیگر واقعا منطقی نیست.
با ابراز تاسف برای کسانی که از این مقایسه خاص خسته شده‌اند باید گفت که به همین دلیل است که نمی‌توان رکوردهای مسی و رونالدو را با دیگران مقایسه کرد. آنها در همین دوران بازی کرده‌اند، همیشه در لیگ‌های اروپایی درجه یک حضور داشته‌اند (و به مدت 9 سال در باشگاه‌هایی هم سطح در یک لیگ) و برای کشورهایی با جایگاه مشابه بازی کرده‌اند.
بیشتر مقایسه‌ها در زمینه گل‌های زده شده جواب نمی‌دهد – اما راه فراری از این موضوع نیست.