اف‌سی‌پریپیات؛ تیم فوتبالی که با فاجعه چرنوبیل نابود شد
هفت یک- صبح روز شنبه 26 آوریل 1986، یک هلیکوپتر در یک زمین فوتبال در شمال اوکراین سقوط کرد. این اتفاق در شرایطی رخ داد که بازیکنان اف سی پریپیات دقایقی بعد و در بعدازظهر آن روز، خود را برای حضور در مرحله نیمه‌نهایی جام بزرگ مقابل اف سی بورویانکا آماده می‌کردند.
در همان لحظه آنها متوجه حضور مردانی شدند که با لباس‌های محافظ در آنجا حضور پیدا کرده و حامل ردیاب‌های تشعشع از داخل هلیکوپتر بودند. در هنگام اعلام هشدارهای ردیاب، این افراد به بازیکنان تیم اف سی پریپیات اطلاع دادند که این مسابقه انجام نمی‌شود. در ادامه مشخص شد در نیروگاه هسته‌ای ولادیمیر ایلیچ لنین که به نام “چرنوبیل” نیز معروف بود، حادثه‌ای رخ داده است.
پریپیات یک شهرک توریستی بود که در فاصله چند مایلی نیروگاه هسته‌ای و در حدود 10 مایلی شهر چرنوبیل قرار داشت. این شهر کوچک که در سال 1970 تاسیس شده، یک شهر اتمی مدرن و پیشرفته بود. این شهرک به نوعی بیانگر پیشرفت اتحاد جماهیر شوروی، کشوری شامل پانزده جمهوری از جمله روسیه و اوکراین، محسوب می‌شد. پریپیات دارای سینما، استخر، پارک تفریحی و چندین بلوک برج بود و جمعیتی در حدود 50 هزار نفر را در خود جای می‌داد. این شهر کوچک همچنین یک تیم فوتبال به نام “اف سی استرویتل پریپیات” نیز داشت.
“استرویتل” به معنای سازنده است. این تیم توسط افرادی که در کارخانه چرنوبیل و شهر پریپیات کار می‌کردند و با حمایت واسیلی کیزیما، مدیر ساخت‌و‌ساز آنجا تشکیل شد. ورزش نقش مهمی در جامعه شوروی داشت و توسط دولت در زندگی روزمره شهروندان خود گنجانده شده بود. کیزیما در این رابطه این‌گونه توضیح داد: “من مردانی دارم که در چهار شیفت کار می‌کنند و زمانی برای استراحت و تفریح آنها وجود ندارد. باید وضعیتی فراهم می‌شد تا آنها جایی بروند، فوتبال ببینند و نوشیدنی بنوشند.”
زمین فوتبال پریپیات در سایه بلوک‌های مسکونی قرار گرفته بود. این زمین با یک پیست دو و میدانی، یک سرپناه به عنوان رختکن و یک جایگاه تماشاچیان چوبی کوچک احاطه شده بود. این ورزشگاه حتی اگر این تیم در رده پنجم آماتور سیستم لیگ فوتبال اتحاد جماهیر شوروی به میدان می رفت، اغلب پر از تماشاگر بود. الکساندر ویشنوفسکی، مدافع این تیم، به شوروی اسپورت گفت:” در پریپیات همه عاشق فوتبال بودند و دو هزار نفر برای تماشای مسابقات فوتبال به استادیوم می‌آمدند.” دودکش 150 متری رآکتور شماره 4 چرنوبیل در فاصله‌ای دور از پشت فنس‌های حصار ورزشگاه دیده می‌شد.
یکی از معدود عکس‌های به جا مانده از تیم اف سی پریپیات
چرنوبیل در سال 1977 افتتاح و پریپیات به عنوان تیم کارگران شناخته شد. والنتین لیتوین، جوان‌ترین بازیکن این تیم هنوز وارد عرصه کار نشده بود و در مدرسه تحصیل می‌کرد. والنتین یکی از شش برادری بود که همه آنها بازیکن خوب متولد روستای مجاور چیستاگالوسکا بودند؛ اما او در پریپیات تحصیل کرد. لیتوین در گفت‌وگو با والری شکوردالف از Discover Chernobyl گفت: “من بخشی از روزهای کلاس نهم را به یاد می‌آورم که در حال دادن امتحان جبر بودم و قرار بود در یک مسابقه بازی کنم. معلم ما از پنجره به بیرون نگاه کرد و گفت آنها منتظر چه کسی هستند؟ اتوبوسی در آنجا بود و بازیکنان تیم منتظر من بودند، همه آنها مردانی بزرگ و بالغ بودند.”
لیتوین در سال 1978 و پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه به عنوان یک مهندس در چرنوبیل شروع به کار کرد. او نیز مانند بیشتر بازیکنان پریپیات، یک مبلغ به عنوان کمک مالی از راه فوتبال -دو روبل و پنجاه کُپک (3.25 پوند امروز) برای بازی‌های محلی و پنج روبل (6.5 پوند امروز) برای بازی‌های منطقه‌ای، به جز دستمزد کار در نیروگاه دریافت می‌کرد؛ اما برخی از هم‌تیمی‌های او از سراسر این منطقه به طور خاص برای بازی کردن در تیم فوتبال به پریپیات ملحق شده بودند. لیتوین در این رابطه گفت:” آنها بازیکنان برفی نامیده می‌شدند. این لقب به دلیل آن بود که آنها مانند گل‌ها اواخر زمستان می‌رسیدند. آنها حقوق نیروگاه را دریافت می‌کردند و در لیست افراد دریافت کننده حقوق و دستمزد قرار می‌گرفتند؛ اما در واقع هیچ کاری انجام نمی‌دادند.”
در آن مقطع تیم پریپیات از حمایت نیروگاه برخوردار بود و با استخدام بازیکنان برفی در تلاش بود به دسته چهارم فوتبال شوروی راه پیدا کند. آنها در سال 1981 آناتولی شپل، مهاجم سابق اتحاد جماهیر شوروی که همراه با دینامو کیف یک لیگ و یک جام قهرمانان در چنته داشت، به عنوان سرمربی معرفی کردند. لیتوین که در آن زمان کاپیتان تیم شده بود، در مورد حضور سرمربی جدید گفت:” این لحظه‌ای بود که تیم ما شروع به شکل‌گیری کرد.”
پریپیات با بازی با پیراهن‌های سفید و شورت ورزشی آبی در سال‌های 1981 ، 1982 و 1983 در رقابت‌های جام منطقه‌ای قهرمان شد؛ اما در لیگ همچنان در حال تلاش و مبارزه برای صعود به رده بالاتر بود و همچنان در دسته پنجم باقی مانده بود. در سال 1986، این باشگاه زمین جدیدی به نام استادیوم آوانگارد را ساخت. این استادیوم با امکانات بهتر و نورافکن‌های بزرگ‌تر تاسیس شد و قرار بود پس از پایان ساخت، یازده هزار هوادار پریپیات را در خود جای دهد. در آن زمان مقامات قصد داشتند رآکتور پنجم را در چرنوبیل بسازند. واسیلی کیزیما در این رابطه گفت:” استادیوم نیز به اندازه راکتورها برای شهر مهم است.”
این زمین قرار بود در اول ماه مه 1986 به طور رسمی افتتاح شود اما پیش از آن قرار بود پریپیات در تاریخ 26 آوریل بازی نیمه‌نهایی جام حذفی در مقابل بورودینکا را در همین استادیوم برگزار کند. ساعت 1:23 صبح آن روز، راکتور هسته‌ای شماره 4 چرنوبیل منفجر شد. مردم در پریپیات متوجه نور بزرگی شده و صدای انفجار را شنیدند. آتش‌سوزی حتی در اوج تاریکی نیز پیدا بود و آتش‌نشانان به آن منطقه اعزام شدند.
ورزشگاه اختصاصی پریپیات بعد از حادثه چرنوبیل به یک مخروبه تبدیل شد
این اولین حادثه رخ داده در چرنوبیل نبود (یک ذوب ذرات جزئی نیز در سال 1982 رخ داده بود) و فرض بر آن بود که این حادثه نیز به‌زودی تمام خواهد شد. مردم محلی در بیرون خانه‌های خود ایستاده بودند تا آتش‌سوزی را زیر باران خاکستر تماشا کنند. پس از طلوع آفتاب و با خاموش شدن آتش، زندگی دوباره به جریان افتاد. آنها به خرید رفته، برای رژه روز اول ماه می آماده شدند و برای تماشای مسابقه بزرگ به سمت استادیوم حرکت کردند.
والنتین لیتوین شب را با خانواده خود چند مایل دورتر و در یامپول گذرانده بود. همسرش به دلیل عوارض ناشی از تولد فرزند دومشان در بیمارستان در پریپیات بستری بود و خانواده، مشتاق تماشای نوزاد تازه متولد شده بودند. او ساعت 9 صبح برای تمرین به پریپیات بازگشت و در ورودی شهر توسط پلیس متوقف شد. او در مورد آن لحظه گفت:” من از آنها پرسیدم چه شده و آنها مدعی بودند چیزی نمی‌دانند. بنابراین من نیز از پل عبور کرده و به ورزشگاه رفتم.”
خورشید می‌درخشید و لیتوین به یاد دارد که مردم در حال قدم‌زدن با فرزندان خود بودند. یک فروشنده خیابانی مشغول فروش سبزیجات بود. همه آنها از این واقعیت غافل بودند که چرنوبیل، بدترین حادثه تصادفی در تاریخ انرژی هسته‌ای را تجربه کرده است. تنها نشانه واقعی در مورد اینکه حادثه‌ای رخ داده چنین سکانس‌هایی بود؛ دیدن وسایل نقلیه با سرعت آهسته در مسیر خروج از کارخانه و تلاش برای آلودگی‌زدایی جاده‌ها. بعد از گذشت 36 ساعت هم هنوز پریپیات تخلیه نشده بود.
در ورزشگاه، لیتوین با سایر بازیکنان و کادر فنی دیدار کرد و به او گفتند تیم بورودینکا در خارج از چرنوبیل متوقف شده است. در همان مقطع لیتوین به دفتر مرکزی باشگاه واقع در یک بلوک برج 9 طبقه رفت تا دریابد که آیا این دیدار لغو شده است یا خیر. اندکی پس از رسیدن به دفتر مرکزی، لیتوین با یکی از اعضای کادر فنی مواجه شد و آنجا بود که او متوجه فرود آمدن هلیکوپتری در زمین استادیوم جدید پریپیات شد. او به پشت بام رفت تا این صحنه را تماشا کند. لیتوین در این مورد گفت:” من از بالای پشت بام می‌توانستم نیروگاه هسته‌ای را ببینم، دود فراوانی از ویرانه راکتور شماره 4 پیدا بود.”
افکار لیتوین از فوتبال به سمت بیمارستان و همسرش رفت و با عجله در آنجا حاضر شد تا اتفاقات شب قبل را برای او تعریف کند. لیتوین گفت:” البته او چیزی را ندیده بود. سر و صدا و هیاهو فراوانی وجود داشت. پزشکان در حال عبور از بین ساختمان‌ها و در تلاش برای یافتن آمپول برای افراد مجروح بودند. قربانیان حادثه نیز یکی پس از دیگری وارد بیمارستان می‌شدند.”
در آن لحظه امکان مرخص شدن برای همسر لیتوین وجود نداشت و آنها مجبور به فرار شدند. لیتوین به همسرش کمک کرد تا از پنجره طبقه همکف بالا بیاید. او درباره آن لحظات گفت:” ما بیمارانی از بیمارستان را دیدیم که روی تپه‌ای ایستاده و در آنجا دید خوبی از کارخانه داشتند. پیدا بود که هلیکوپترها در حال ریختن موادی روی رآکتور ویران شده هستند.”
لیتوین به همراه همسرش با پشت سر گذاشتن صف‌های طولانی اتوبوس‌های خالی، پریپیات را با موتور ترک کردند. او در این رابطه گفت:” آنها منتظر بودند تا فرماندهی به شهر آمده و تخلیه را آغاز کنند. سطح تشعشعات در شهر همان موقع نیز بسیار بالا بود. اتوبوس‌ها تا ظهر روز بعد در تاریخ 27 آوریل نرسیدند.” اتحاد جماهیر شوروی تلاش کرد تا حادثه رخ داده در چرنوبیل را حتی از شهروندانش مخفی نگه دارد. لیتوین می‌گوید:” اطلاعات جدا از در دسترس نبودن، باورکردنی هم نبودند. من نیز مانند بسیاری دیگر معتقدم امکان انفجار در یک رآکتور به این آسانی وجود ندارد.”
خرابه‌های ورزشگاه آوانگارد که هیچ وقت مورد استفاده قرار نگرفت، اکنون یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه چرنوبیل است.
سرانجام مردم جهان در تاریخ 28 آوریل و پس از آنکه شدت تشعشعات در فاصله 800 مایلی و در سوئد نیز دیگر قابل رویت بود، از این حادثه باخبر شدند. فاجعه چرنوبیل حداقل 400 برابر مواد رادیواکتیو بیشتر از بمب هیروشیما از خود ساطع کرده بود. یک منطقه غیرقابل دسترس به وسعت 19 مایل در اطراف کارخانه ایجاد شده بود و مردم پریپیات هرگز اجازه بازگشت به خانه‌های خود را نیافتند. در این وضعیت بسیاری از مردم به حدود 30 مایل دورتر از شهر اسلاووتیچ نقل مکان کردند.
چندین بازیکن پریپیات، از جمله الکساندر ویشنوفسکی، باشگاه جدیدی به نام اف سی استرویتل اسلاووتیچ را تاسیس کردند. والنتین لیتوین به کار خود در اوبوخوف پایان داد و سپس در تیم اف سی زاریا ولادیسلاوکا بازی کرد. یکی دیگر از بازیکنانی که مجبور به تخلیه خانه خود شده بود، آندری شوچنکو مهاجم درخشان سال‌های بعد میلان و چلسی بود، او در آن مقطع 9 ساله و در آکادمی دینامو کیف حضور داشت. کیف نزدیک‌ترین شهر بزرگ به چرنوبیل بود، پس شوچنکو و بقیه بچه‌ها در فاصله 250 مایلی جنوب به یک اردوگاه تمرینی در سواحل دریای سیاه منتقل شدند. با وجود همه این اتفاقات فوتبال به راهش ادامه داد.
در تاریخ 2 ماه می و کمتر از یک هفته پس از حادثه، دینامو کیف در بازی فینال جام برندگان اروپا در لیون مقابل اتلتیکومادرید به میدان رفت. والری لوبانوفسکی سرمربی مشهور دینامو در آن مقطع به مطبوعات گفت:” اگرچه وقایع چرنوبیل ادامه داشت و بازیکنان من از آن آگاه بودند، اما این اتفاق نیز در روند آماده‌سازی آنها برای حضور در این مسابقه اختلالی ایجاد نکرد.” در نهایت دینامو کیف موفق شد با گل‌های اولگ بلوخین، واسیلی راتس و ایگور بلانوف، با سه گل اتلتیکومادرید را شکست دهد و قهرمانی را از آن خود کند.
به چرنوبیل بازگردیم. در آن مقطع کارهای مهم زیادی انجام شد. الکساندر ویشنوفسکی و والنتین لیتوین در طول عملیات ترمیم و پاکسازی به عنوان نیروهای کمکی عمل می‌کردند. لیتوین به ضد عفونی‌کردن زیرزمین‌های نیروگاه کمک کرد؛ جایی که به دلیل میزان اشعه فراوان، فقط در چند دقیقه امکان قرار گرفتن در معرض نور را داشت و قطعات کشنده گرافیت از هسته راکتورِ منفجر شده، از پشت بام به پایین می‌افتاد.
لیتوین اعتراف کرد که آنها برای انجام عملیات پاکسازی گاهی مجبور به گذر از خط قرمزهای ایمنی بودند. حدود 600 هزار زن و مرد در این پاکسازی شرکت داشتند. این عملیات شجاعانه و خطرناکی بود که در نهایت بخش بزرگ اروپا را از عدم سکونت نجات داد. ادوارد کرووتکوف یکی از خلبانان هلیکوپتر اذعان داشت که در تابستان آن سال، مجبور بود هر روز دو ساعت بر فراز راکتور آسیب دیده حرکت و اتفاقات را گزارش کند و سپس شب‌ها بازی‌های فوتبال را در تلویزیون تماشا می‌کرد. او در کتاب تاریخ شفاهی “Chernobyl Prayer“ فاش کرد:”جام‌جهانی در جریان بود و ما در مورد فوتبال خیلی صحبت می‌کردیم.” طبق ادعای شوروی اسپورت در زمان رخ دادن این فاجعه، فوتبال تنها دلخوشی مردم بود.
تیم ملی شوروی که در رقابت‌های جام‌جهانی مکزیک حاضر بود، ستاره‌هایی از دینامو مانند اولگ بلوخین، واسیلی راتس و ایگور بلانوف را در اختیار داشت و توسط والری لوبانوفسکی هدایت می‌شد؛ مربی‌ای که بار دیگر تلاش کرد اتفاق رخ داده را کم اهمیت جلوه بدهد. او گفت:” من فکر می‌کنم دولت ما بعد از گسترش فعالیت‌های مطبوعات بین‌المللی همه واقعیت را درباره آنچه واقعا رخ داده بود به خبرنگاران گفته است.”
پس از برتری با شش گل در مقابل مجارستان و صدرنشینی در گروه، اتحاد جماهیر شوروی با وجود هت‌تریک بلانف در مرحله یک شانزدهم نهایی، با نتیجه 3-4 مغلوب بلژیک شد و با جام‌جهانی وداع کرد. اف سی استرویتل اسلاویتیچ بر خلاف اف سی پریپیات عمر کوتاهی داشت و در سال‌های 1987 و 1988 در لیگ آماتور به رقابت پرداخت و پس از آن منحل شد. بازیکنان و هواداران در سراسر منطقه پراکنده شده و بسیاری از آنها با از بین رفتن چرنوبیل، دغدغه‌های دیگری پیدا کرده بودند. تعداد زیادی از مردم پریپیات و آن منطقه حفاظت شده، بیمار شدند و جان خود را از دست دادند. اگرچه شمار کشته‌شدگان رسمی اتحاد جماهیر شوروی از این حادثه 31 نفر است، اما تخمین‌های دیگر، این رقم را به میزان قابل توجهی بالاتر ذکر می‌کند.
امروز آن ورزشگاهی که هرگز استفاده نشد، به عنوان یک جاذبه گردشگری غیرمعمول استفاده می‌‌شود. نورافکن‌های آن ورزشگاه زنگ زده و چمن آن بسیار بلند شده؛ درون شهری با ارواح رادیو اکتیوی که طبیعت در حال احیای آن است. والری شکوردالوف صفحه فیس بوک “کشف وقایع چرنوبیل” را اداره و به عنوان راهنمای تور در پریپیات، منطقه حفاظت شده و محروم کار می‌کند.
او در این رابطه گفت:” گردشگران معمولا علاقمند به بازدید از این استادیوم هستند، اما آنجا توسط انبوه درختان محاصره شده است.”یکی از بازدیدکننده‌ها، والنتین لیتوین بود. او اکنون بازنشسته شده، اما همچنان در عرصه فوتبال حضور دارد و در رقابت‌های محلی داوری می‌کند. این اولین باری بود که بعد از حادثه، لیتوین به پریپیات باز می‌گشت. پروژه پاکسازی چرنوبیل قرار است در سال 2065 به پایان برسد و کارشناسان معتقدند که منطقه محافظت شده تا 3000 سال دیگر آلوده خواهد بود. پس به این زودی‌ها قرار نیست کسی برای پریپیات بازی کند.
چه داستان زیبایی..