
آیا فوتبال عربستان پیشرفت کرده است؟
هفتیک- پنج دقیقه از آخرین بازی بزرگ لیگ حرفهای عربستان قبل از تعطیلی یکماههاش برای جام خلیج فارس- رقابتی که هر دوسال بین هشت تیم ملی عربی حوزۀ خلیجفارس برگزار میشود- گذشتهاست، و در همین حال توجه تدوینگر پخش بهجای زمین مسابقه، به صندلیهای مجلل معطوف شده است.
اوه، نگاه کنید! اسپایک لی و ویل اسمیت اینجا هستند. وین دیزل هم هست. صبر کنید، آیا این همان مایکل داگلاس نیست؟
در همین حال، ۵۵ هزار هوادار در ورزشگاه مجموعۀ ورزشی ملک عبدالله جده همچنان به شعار دادن و رقصیدن ادامه میدهند. شاید آنها ستارگان واقعی این رویداد باشند، چرا که لحظاتی پیش یکی از بهترین نمایشهای تیفو را به اجرا گذاشتند که این خبرنگار خسته تاکنون به چشم دیده است.
اما نمایش در زمین بازی… خب، کمی ناامیدکننده است.
بله، کریم بنزما، برنده توپ طلای ۲۰۲۲، در زمین حضور دارد و در خط حمله تیم الاتحاد که صدرنشین جدول است، بازی میکند؛ تیمی که در خط میانی خود بازیکنان سابق لیگ برتر انگلیس، یعنی فابینیو و انگولو کانته، و در جناح چپ، استیون برخواین، مهاجم سابق پیاسوی، تاتنهام و آژاکس را دارد.
آنها نسبت به تیم مهمان از ریاض به رهبری کریستیانو رونالدو، عملکرد بهتری دارند. این تیم در ابتدای بازی در جایگاه سوم جدول بود و بازیکنانی مثل آیمریک لاپورته، مدافع سابق منچسترسیتی، و سادیو مانه را در اختیار دارد که یکی از بزرگترین بازیکنان تاریخ آفریقا بودهاست.

کریس رونالدو و کریم بنزما، دو برنده توپ طلا، اکنون در لیگ عربستان بازی میکنند، اتفاقی که تصور آن در چند سال گذشته غیرممکن به نظر میرسید.
این مسابقه بهاندازه کافی مملو از ستارگان درجهیک است، حتی اگر بعضی از آنها اخیراً بهترین عملکردشان را نشان ندادهاند. اما مشکل در بازیگران مکمل است که کمی ضعیف به نظر میرسند. هر تیم سه بازیکن سعودی در ترکیب اصلی خود دارد، به همراه سه یا چهار بازیکن خارجی نهچندان برجسته. همچنین پنج بازیکن سعودی دیگر بهعنوان تعویضی وارد میدان میشوند.
بله، در لیگ برتر هم گاهی بازیهای ضعیف دیده میشود. این بازی در نیمه دوم بهتر هم شد، اما اگر این بهترین نمایش لیگ حرفهای عربستان در سال ۲۰۲۴ باشد، قرار گرفتن در بین ۱۰ لیگ برتر جهان تا سال ۲۰۳۰ راه درازی خواهد بود، با وجود اینکه که رونالدو، با اعتماد به نفس همیشگیاش، معتقد است که این لیگ همین حالا هم در بین پنج لیگ برتر دنیاست.
پس از پیروزی میزبان با نتیجه ۲-۱ به لطف گلهای بنزما و برخواین (گل دوم برخواین ضربهی زیبایی بود که به بازی رنگ دوباره بخشید)، همه با خوشحالی به انبوه طرفداران جده پیوستند. رونالدو هم گل النصر را به ثمر رساند- یک ضربه تماشایی و دقیق با پای راست- بنابراین حضار مشهور هالیوودی وقت خود را بیهوده هدر نداده بودند.
لوران بلان، سرمربی الاتحاد و بازیکن و مربی سابق تیم ملی فرانسه، حرفهای خوبی درباره النصر زد، اما به شکلی ملایم از تعطیلی یکماهه لیگ برای جام خلیج فارس انتقاد کرد. مسابقهای که عربستان سعودی در تلاش است پس از ۲۰ سال دوباره آن را فتح کند.
با وجود اینکه این موضوع شاید برای مردی که عناوین قهرمانی اروپا با فرانسه و جهان را به دست آورده چندان منطقی به نظر نرسد، اما این یکی از دلایل اصلی حضور او، بنزما، رونالدو و دیگران در لیگ حرفهای عربستان است.
زیرا کارفرمای آنها، صندوق سرمایهگذاری عمومی، به عنوان صندوق ثروت ملی عربستان تحت کنترل محمد بن سلمان (رهبر واقعی کشور)، در تلاش است تا برنامههای خود برای تحول این کشور را سرعت ببخشد. این هدف شامل رساندن تیم ملی عربستان به مرحله یکهشتم نهایی جام جهانی ۲۰۳۴ با میزبانی خودشان نیز میشود. به همین دلیل، ۱۱ بازیکن سعودی که در این بازی حضور داشتند، یا به عبارت دقیقتر، نسل آینده بازیکنان سعودی، باید به سطح همتیمیهای خارجی خود نزدیکتر شوند.
شواهد اخیر نشان میدهند که این هدف در دنیای حرفهایها بهعنوان نوعی هدف جاهطلبانه شناخته میشود.
اگر با طرفداران فوتبال عربستان درباره تیم ملی مردان صحبت کنید (تیم ملی زنان تنها دو سال از تأسیسش میگذرد و هنوز حرف زیادی برای گفتن ندارد)، به نظر میرسد بر سه موضوع توافق داشته باشند: گل سعید العویران به بلژیک در جام جهانی ۱۹۹۴ بزرگترین لحظه تاریخ ورزش عربستان است، گل سالم الدوسری به آرژانتین در جام جهانی ۲۰۲۲ در جایگاه دوم قرار دارد، و انتخاب روبرتو مانچینی برای هدایت تیم یک فاجعه بود و باید خیلی زودتر از توافق دوجانبه در اکتبر کنار گذاشته میشد.
در ظاهر، نتایج سرمربی ایتالیایی چندان بد نبود. بعد از پیروزی خیرهکننده مقابل آرژانتین، تیمی که در نهایت قهرمان جام جهانی شد (و عربستانیها برای جشن گرفتن آن تعطیلی کشوری داشتند)، تیم در دو بازی بعدی شکست خورد و برای پنجمین بار در شش حضور خود، در مرحله گروهی از جام جهانی حذف شد (توضیح مترجم: نویسنده در این بخش دچار اشتباه شد. سرمربی عربستان در جام جهانی 2022، هروه رنار فرانسوی بود). پس از آن، تنها یکی از سه بازی خود در جام خلیج فارس ۲۰۲۳ را برد و سپس در دیدارهای دوستانه مقابل ونزوئلا و بولیوی شکست خورد.
شکستها در پاییز ۲۰۲۳ تحت هدایت مانچینی ادامه یافت تا اینکه پیروزی مقابل پاکستان در مرحله مقدماتی جام جهانی، آغاز هشت دیدار بدون شکست تا یش از حذفشدن در ضربات پنالتی مقابل کره جنوبی در جام ملتهای آسیا بود. سپس تیم او در هشت بازی مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۶، سه برد، سه تساوی و دو شکست داشت.

در دیدار غولهای فوتبال عربستان معمولاً ورزشگاه پر میشود اما این همه واقعیت نیست.
دو بازی آخر در خانه خودشان، تیر خلاص بود: شکست ۲-۰ مقابل ژاپن و تساوی بدون گل مقابل بحرین. متأسفانه، از آن زمان به بعد، تیم شاهد تساوی ۰-۰ با استرالیا و شکست ۲-۰ مقابل اندونزی بود و در گروه مقدماتی خود رتبه چهارم را کسب کرد، در حالی که تنها دو تیم اول مستقیماً به جام جهانی راه پیدا میکنند.
با این حال، آنها تنها یک امتیاز با استرالیا در جایگاه دوم فاصله دارند و چهار بازی دیگر باقی مانده است. حتی اگر سوم یا چهارم شوند، باز هم به دور دیگری از مرحله مقدماتی راه خواهند یافت که سه سهمیه دیگر جام جهانی هنوز منتظرشان است. بنابراین، داستان هنوز تمام نشده است.
اما این وضعیت در مقایسه با لحظه معروف «مسی کجاست؟» در قطر افتی بزرگ محسوب میشود (توضیح مترجم: منظور شعاری است که هواداران عربستانی بعد از پیروزی مقابل آرژانتین در جام جهانی سر دادند). آنها جام جهانی ۲۰۲۲ را با رتبه ۴۹ در ردهبندی فیفا ترک کردند و اکنون با رتبه ۵۹، به اندازه سه جایگاه پایینتر از میانگین تاریخیشان قرار دارند و سقوطشان ادامه دارد.
***
شش ماه پس از جام جهانی ۲۰۲۲ بود که لیگ حرفهای عربستان، که بیش از ۴۰ سال توجه چندانی از سوی دنیا دریافت نکرده بود، اعلام کرد که صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان مالکیت چهار باشگاه بزرگ این لیگ، یعنی الاتحاد، النصر، الاهلی جده و الهلال ریاض را، در قالب آنچه که «خصوصیسازی» توصیف شد، برعهده گرفته است. همچنین اعلام شد که چهار باشگاه دیگر به شرکتهای دولتی واگذار میشوند تا با این اقدام، حرفهایسازی لیگ ۱۸ تیمی، بهبود مدیریت، جذب سرمایهگذاری و افزایش رقابتپذیری باشگاهها محقق شود.
سپس صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان حدود یک میلیارد دلار در بازه نقل و انتقالات تابستانی ۲۰۲۳ سرمایهگذاری کرد. پس از اینکه گرد و غبار این معاملات فرونشست، بازیکنانی مانند کریم بنزما، ریاض محرز، الکساندر میتروویچ، روبن نِوِس، نیمار و بسیاری دیگر برای پیوستن به رونالدو، که پیشتر بهعنوان ستارهای بزرگ به لیگ رفته بود، راهی این کشور شدند.
این سیاستی شبیه بازی فوتبال فانتزی بود که بهعنوان بخشی از برنامه استراتژیک «چشمانداز ۲۰۳۰» محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، اجرا شد. او به همان اندازه که به مترو جدید ریاض، خطوط هوایی جدید با هواپیماهای بوئینگ و شهر خیالیای که قصد دارد در سواحل دریای سرخ بسازد، اهمیت میدهد، تبدیل لیگ حرفهای عربستان به رقیب جدی لیگ برتر انگلیس را هم مهم میداند.

تبدیل لیگ عربستان به یکی از لیگهای بزرگ دنیا یکی از پروژههای مهم محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، است.
این شاهزادۀ ۳۹ ساله میداند که باید عربستان را از وابستگی تقریباً کامل به نفت رها کند. اگر در این کار شکست بخورد، او و خانواده بزرگش ممکن است از قصرهای طلاییشان بیرون انداخته شوند.
با این حال، جنبههای دیگر این پروژه نیز باید در نظر گرفته شود. محمد بن سلمان بهعنوان کسی شناخته میشود که به قتل روزنامهنگاری به نام جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸ متهم شده و مداخله خشن عربستان در جنگ داخلی یمن را در سال ۲۰۱۵ تأیید کرده است. علاوه بر این، عربستان همچنان با کارگران مهاجرش بدرفتاری میکند، همجنسگرایی را جرم میداند، صدها نفر را به دلایل غالباً جزئی اعدام میکند، حقوق زنان را بهشدت محدود کرده و افراد را با کوچکترین اعتراضات زندانی میکند.
تا زمانی که این مسائل وجود دارند، تصورش سخت است که جهان با لیگ حرفهای عربستان یا بازیکنان پیوسته به آن، برخوردی مثبت – چیزی غیر از مزدور – داشته باشد.
این پیام ظاهراً از سوی مخاطبان اروپایی به لیگ عربستان ارسال شده است، چرا که لیگ حرفهای عربستان سعودی مجبور شده برای جلب مخاطبان علاقهمند به رونالدو، به پلتفرم پخش دازِن در بریتانیا هزینه پرداخت کند و حقوق پخش زنده را به صورت تقریباً رایگان در اختیار رسانههای خارجی دیگر بگذارد.
با وجود این، هفته گذشته مقامات فوتبال عربستان در اجلاس جهانی فوتبال آسیای ۲۰۲۴ در ریاض مشتاق بودند که داستان موفقیت لیگ حرفهای عربستان سعودی را تبلیغ کنند. عمر مغربل، مدیر اجرایی لیگ، توضیح داد: «تمرکز ما بر ساختن لیگی رقابتی برای مردم عربستان و سپس صادرات این لیگ به بقیه جهان است.»
سپس فهرستی از پیشرفتهای لیگ از زمان انقلاب ۲۰۲۳ ارائه کرد و از رشد ۲۳۰ درصدی کانالهای رسانه اجتماعی لیگ دفاع کرد. با این حال، هیچ اشارهای به رتبهبندی ضعیف تلویزیونی در اروپا نداشت.
بر اساس گزارشی از روزنامه ورزشی اکیپ، دو هفته پیش تنها ۴ هزار بینندۀ فرانسوی بازی النصر رونالدو در مقابل ضمک – تیمی از میانه جدول – را تماشا کردند.
مغربل همچنین چیزی در این باره نگفت که تنها تعداد بسیار کمی از سعودیها برای تماشای دیدارها به ورزشگاهها میروند، مگر اینکه یکی از «چهار تیم صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان» در بازی باشد، و حتی در آن صورت هم جمعیت حاضر، «مدل تجاری پایداری» به نظر نمیرسد.
در ماه سپتامبر فقط 390 نفر برای تماشای بازی تیم جدید کریس اسمالینگ، مدافع سابق منچستریونایتد، در تیم الفیحا مقابل الریاض حضور داشتند. در همین حال، هفته گذشته 405 نفر برای دیدن الوحده در مقابل الاخدود با بازی اودیون ایگالو، تیم مهاجم سابق یونایتد، به ورزشگاه رفتند.

همچنان در لیگ عربستان دیدارهایی برگزار میشود که جمعیت چندانی برای تماشای آنها نمیروند.
بر اساس وبسایت آمار آلمانی ترنسفرمارکت، میانگین تماشاگران لیگ در این فصل 7,880 نفر بوده است که کمی کمتر از فصل گذشته با 8,158 نفر و به طور قابل توجهی پایینتر از 9,701 نفر در فصل 23-2022 است. دو تیم بزرگ جده، الاتحاد و الاهلی، به ترتیب با میانگین 34366 و 23502 تماشاگر در صدر قرار دارند، اما چهار تیم کمتر از 2 هزار تماشاگر دارند. میانگین جمعیت تیم بداقبال الوحده، با فرض اینکه لقب مناسبی برایشان باشد، تنها 656 نفر است.
برای مقایسه بهتر، لیگ یک فوتبال انگلیس (سطح سوم فوتبال کشور) میانگین حضوری نزدیک به 10هزار تماشاگر دارد.
***
در گفتوگو با افراد در حاشیه اجلاس جهانی فوتبال، اتلتیک دریافت که نگرانیهایی درباره دوگانگی موجود در لیگ وجود دارد که ناشی از سرمایهگذاریهای هنگفت دولتی در برخی باشگاهها است، در حالی که سایر باشگاهها از این سرمایهگذاری محروم ماندهاند.
یکی از پیامدهای ناخواسته این وضعیت که احتمالاً فدراسیون فوتبال عربستان را نگران کرده، افزایش میانگین سنی بازیکنان سعودی واجد شرایط در لیگ است. تیمهایی که نتوانستهاند 10 بازیکن خارجیشان که دو نفر از آنها باید زیر 21 سال باشند را تکمیل کنند، تمرکز خود را بر بازیکنان باتجربهتر گذاشتهاند و کمتر به بازیکنان جوان فرصت میدهند.
با این حال، تمام کسانی که اتلتیک با آنها صحبت کرد، معتقد بودند که حضور تماشاگران افزایش خواهد یافت، زیرا کیفیت بازیکنان سعودی بهبود مییابد و چهار تیم دولتی دیگر نیز عملکرد بهتری خواهند داشت.
بهترین مثال برای این روند، تیم تازهصعود کردۀ القادسیه است که متعلق به بزرگترین شرکت عربستان، یعنی غول نفتی آرامکو است. این تیم اکنون در رده سوم جدول قرار دارد و ستارگانی چون ناچو، مدافع سابق رئال مادرید، پییر امریک اوبامیانگ در خط حمله، و جیمز بیسگراو، مدیرعامل سابق رنجرز را در اختیار دارد. بیسگراو در یک کنفرانس، درباره برنامههای ساخت ورزشگاه جدید، پیشرفت بازیکنان و رشد تجاری، صحبتهای خوبی داشت.

حضور ستارههایی مانند پییر امریک اوبامیانگ باعث شده تا تیمی مانند القادسیه هم در جمع مدعیان لیگ عربستان قرار بگیرد.
اما چند ساعت پس از این سخنرانی، لیگ با واقعیت دیگری مواجه شد. در یک بازی مهم، النصر تصمیم گرفت رونالدو را در دیدار خانگیاش در لیگ قهرمانان آسیا مقابل السد قطر استراحت دهد و 2-1 شکست خورد. همچنین الاهلی با دو پنالتی (بسیار خوب) ایوان تونی توانست مقابل استقلال، تیم دهم ایران، به تساوی 2-2 برسد.
عمر چائودری، مدیر اطلاعات نوعی شرکت مشاورهای مستقر در لندن، به نام توئنتی فرست است که از دادهها برای رتبهبندی باشگاهها، لیگها، بازیکنان و غیره استفاده میکند. او به اتلتیک گفت: «شیوه نگرش ما درباره لیگ حرفهای عربستان سعودی در 12 ماه گذشته تغییر چندانی نکرده است – این لیگ بر اساس میانگین تیمهای حاضر، همچنان در حدود رتبه شصتم بهترین لیگهای جهان قرار دارد. به عبارت دقیقتر، رتبه 56 و نزدیک به سطح سری سی ایتالیا یا لیگ برتر اسلوونی.»
او افزود: «نشانههایی از بهبود، بهویژه در برخی باشگاههای خارج از چهار یا پنج تیم برتر فصل گذشته دیده میشود که در نتایج پایدارتر لیگ قهرمانان این سال نیز منعکس شده است. القادسیه نسبت به تیمهایی که سقوط کردند بسیار بهتر است؛ این تیمها تأثیر منفی زیادی بر کیفیت کلی لیگ داشتند.»
به گفته او، الاتحاد در سطح یک تیم خوب لیگ یک انگلیس یا انتهای جدول چمپیونشیپ ارزیابی میشود، در حالی که النصر تیمی در نیمه بالای چمپیونشیپ با جاهطلبی رسیدن به لیگ برتر است. بنابراین، مسابقه این دو تیم شبیه به دیدار پلیموث آرگیل و واتفورد خواهد بود.
این وضعیت، با توجه به کیفیت بازیکنان برجسته لیگ، دشوار به نظر میرسد. اما بازیکنان ضعیفتر در ترکیب اصلی نهتنها کیفیت کلی تیمها را کاهش میدهند، بلکه در کمک به ستارگان تیم برای نمایش بهترین عملکردشان نیز موفق نیستند.»
از نظر چائودری، الهلال بهترین تیم لیگ حرفهای عربستان سعودی است که فصل گذشته را بدون شکست به پایان رساند، اما ماه گذشته 3-2 مقابل تیمِ کمتر مطرح الخلیج شکست خورد. این نتیجه برایشان شوککننده بود، اما دقیقاً همان چیزی است که لیگ برای تشویق مردم به تماشای بازیهای واقعی بهجای دیدن کلیپهای درون گوشیهایشان نیاز دارد.
راز موفقیت الهلال در 18 ماه گذشته، هدایایی از سوی صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان بود: میتروویچ و نِوِس، دو بازیکن وارداتی که همچنان در اوج دوران حرفهایشان هستند، و حضور قویترین بازیکنان سعودی در ترکیب آنها.
برای رعایت عدالت، برخی شرکتهای تحلیل داده، لیگ حرفهای عربستان سعودی را کمی بالاتر ارزیابی میکنند. به عنوان مثال، وبسایت رتبهبندی جهانی فوتبال این لیگ را در رتبه 31 قرار داده است، درست پشت سر لیگ دوم فرانسه. همچنین ترنسفرروم، که تیمها را بر اساس رتبهبندی بازیکنان ارزیابی میکند، معتقد است که این لیگ در جایگاه هفدهم است، یعنی یک رتبه پایینتر از لیگ امالاس آمریکا.
این موضوع میتواند بحثبرانگیز باشد و برای علاقهمندان به رقابت رونالدو و مسی، مسئلهای جالب برای تأمل باشد.
***
حالا، همهی اینها چه جایگاهی را برای لیگ و عربستان برای درخشش در جام جهانی باقی میگذارد؟
شاید بهترین سرنخهای اخیر را بتوان از دو مدیر خارجی گرفت که توسط باشگاههای بزرگ جذب شدهاند. استیو کالسادا، که پیشتر مدیر اجرایی گروه فوتبال سیتی (شبکهای چندباشگاهی با مرکزیت منچسترسیتی) بود، در کنفرانس «رهبران ورزشی» در لندن در ماه اکتبر تصریح کرد که تیم جدیدش، الهلال، بر توسعه کارکنان سعودی خود، چه در زمین فوتبال و چه خارج از آن، تمرکز دارد و در تلاش است تا به طرفداران داخلی خود آنچه را که میخواهند، ارائه دهد.

هرچند لیگ عربستان در چند سال اخیر سر و صدای زیادی ایجاد کرده اما هنوز در نقاط دیگر دنیا اقبال چندانی برای تماشای این لیگ وجود ندارد.
دومینگوس سوآرس دِ الیویرا، مدیر سابق باشگاه بنفیکا که اکنون مدیریت الاتحاد را بر عهده دارد، ماه گذشته در اجلاس بینالمللی ورزش اعلام کرد که اولویتش بهبود امکانات تمرینی و ارتقای کیفیت کارکنان پشتیبانی به سطح استانداردهای باشگاههای برتر اروپا بود، و این هدف محقق شده است. تمرکز بعدی او بر هزار نوجوانی خواهد بود که در تیمهای توسعه این باشگاه حضور دارند. او اشاره کرد که تیم ملی عربستان برای جام جهانی ۲۰۳۴ از نوجوانانی تشکیل خواهد شد که اکنون در آکادمیهای بهترین تیمهای لیگ حرفهای سعودی آموزش میبینند.
این گفتهها به نظر با اولویتهای لیگ حرفهای سعودی در ابتدای فصل جاری هماهنگی دارد. این لیگ در یکی از بیانیههای مطبوعاتی تأکید کرد که هدف آن، «حمایت از قراردادهای موجود»، «تحقق خریدهای استراتژیک» و اطمینان از جذب بازیکنان جدید با توجه به «نیازهای فنی» و با هدف موفقیت و ارزشگذاری منصفانه است.
همچنین این لیگ اشاره کرد که برنامه «مرکز عالی جذب بازیکن» که برای کمک به هر ۱۸ تیم برای یافتن بازیکنان مناسب طراحی شده، تاکنون ۹۷ بازیکن جذب کرده و در عین حال میانگین سنی آنها را از ۲۹ به ۲۷.۵ سال کاهش داده است. در ادامه اعلام کرد که تمرکز این فصل بر جذب بازیکنان زیر ۲۱ سال خواهد بود.
به نظر میرسد که موج بزرگ سرمایهگذاری برای جذب بازیکنان برجسته فعلاً به پایان رسیده و لیگ حرفهای عربستان سعودی اکنون بر جوانسازی، کاهش وابستگی به کمکهای مالی محمد بن سلمان و آمادگی برای تحولات بزرگ تا سال ۲۰۳۴ تمرکز دارد.
شاید این ایده برای عربستان سعودی هوشمندانه به نظر برسد، اما توجه جهانی به لیگ حرفهای یا اهمیت به نتایج در این لیگ را نادیده میگیرد. شاید مقامات به این نتیجه رسیدهاند که این هدف از همان ابتدا بلندپروازانهتر از حد توان بوده است.
شاید هدفگذاری برای چیزی کمی واقعبینانهتر، یعنی لیگ پایدار و مورد علاقه مردم عربستان، نتیجه بدی نباشد.